دسته: از شیراز

علاقه‌ی قاجاری‌ها به هنر سنگ‌تراشی، کمتر از هخامنشی‌ها نبوده است، اما سطح هنر خیلی افت کرده بوده است!

مخصوصا شیفته‌ی سیبیل‌های از بناگوش در رفته‌ی این سرباز قاجاری شدم!

عکس بزرگتر از سیبیل: (دک و پوز و ابرو هم دیدن دارند)

توی شیراز خیلی سنگ‌تراشی‌های قاجاری هست. این یکی توی عمارت باغ ارم بود.

احیانا اگر گذرتان به شیراز افتاد، «بقعه‌ی هفت تنان» را از دست ندهید. یک عمارت قدیمی است، مربوط به دوره‌ی کریم‌خان زند که الان موزه‌ی سنگ استان فارس هم هست و سنگ‌های تاریخی را آنجا نگه می‌دارند. آدرس سر راستی هم دارد و از حافظیه تا آنجا ده دقیقه‌ای پیاده راه است.

این بار که طبق معمول همه‌ی شیرازگردی‌ها سری هم به هفت تنان زدم، خیلی ذوق کردم از دیدن اینکه موزه‌ی سنگ شیراز سر و سامانی گرفته و کار مرمت هم تقریبا تمام شده.

قبلا سنگ‌های تاریخی وسط حیاط و کنار دیوارها رها شده بودند و کل ساختمان را هم داربست زده بودند برای مرمت.

این دفعه دیدم که برای سنگ‌ها پایه‌های فلزی شکیلی درست کرده‌اند و فکرهایی هم برای نورپردازی کرده‌اند و کلا فضای حیاط خیلی دلپذیر و چشم‌نواز شده است.

البته هنوز مرمت چند نقاشی دیواری باقی مانده و اتیکت بعضی سنگ‌ها هم افتاده یا پاک شده. بعضی سنگ‌ها هم هنوز وسط باغچه هستند و احتمالا در انتظار اینکه پایه‌شان آماده شود.

مدیر قبلی موزه آقای کشاورز نام داشت و خیلی به کارش و به هفت تنان علاقه داشت. یکبار من درباره‌ی محل کشف یکی از سنگ‌ها سوال کردم و تمام پرونده‌های موزه را زیر و رو کرد تا سنگ مورد نظر من را پیدا کند. بعد هم خیلی با ذوق و شوق برایم تعریف می‌کرد که قرار است برای سنگ‌ها پایه درست کنیم و محوطه را نورپردازی کنیم و چه و چه. حالا نمی‌دانم به چه دلیل از موزه رفته است و امیدوارم بدون دلخوری بوده باشد. حیف که آن دفعه اجازه نداد عکسش را بگیرم و الان برای تقدیر اینجا بگذارم.

مرتبط:

عمارت هفت تنان (از نوشته‌های قدیمی خودم)

بقعه هفت تنان (ویکی پدیای فارسی)

نقشه در ویکی مپیا

پنجره‌های رنگ‌وارنگ ساختمان‌های قدیمی را خیلی دوست دارم.

اینجا فکر می‌کنم خانه‌ی بروجردی‌های کاشان باشد:

 

و اینجا هم یکی از اتاق‌های ارگ کریمخانی است در شیراز:

بقعه‌ی فعلی آرامگاه حافظ در زمان رضا شاه و توسط آندره گدار طراحی شده است.

 

در میان عکس‌های قدیمی شیراز، یک عکس هم از بقعه‌ای است که در زمان مظفرالدین شاه قاجار ساخته شده است.

دو چیز در عکس برایم خیلی جالب است. یکی پرچم‌هایی که بالای بقعه نصب شده… (به نظرتان چه رنگی است؟)

و دیگر شعری که روی بقعه حک شده و خیلی به درد «آزمون ادبیات فارسی ویژه مهندسین» می‌خورد:

شعرش این است:

«به عهد خسرو عادل مظفرالدین شاه / به امر زاده‌ی آزاده‌اش ملک منصور

خردپژوه مهندس مزین‌الدوله / بریخت طرح و بداد این اساس را دستور

بُد از هزار و سه صد و نوزده فزون کاورد / شعاع سلطنت این طرفه بقعه را به ظهور»

سال 1319 قمری، یعنی شش سال پس از تاجگذاری مظفرالدین شاه و پنج سال قبل از فرمان مشروطیت.

پ.ن: در مصراع دوم از بیت دوم، «این اساس» را نتوانسته بودم درست بخوانم؛ «رهگذر» کمک کرد.

اطلاعات تکمیلی

زاده‌ی آزاده‌ی مظفرالدین شاه، ملک منصور، همان شعاع السلطنه است (شعاع سلطنت در بیت سوم)، برادر محمد علی شاه قاجار. شعاع‌السلطنه زمانی والی فارس بوده و از مخالفین مشروطیت و آخر سر هم همراه برادرش از ایران فرار می‌کند. عکسش را می‌توانید اینجا ببینید.

در مورد طراح بقعه (مزین الدوله) هم در سایت کاخ گلستان مطالب کاملی آمده است.

در وبلاگ هفت شهر عشق، مجموعه‌ای از عکس‌های قدیمی شیراز، از جمله یک عکس دیگر از همین بقعه و یک عکس دیگر از حافظیه سه سال قبل از ساخته شدن این بقعه ببینید. همینطور نگاهی به صفحه مربوط به حافظیه در سایت شیراز سیتی بیاندازید.

قبل از نصب بقعه‌ای که عکسش بالاتر آمده است، حافظیه این شکلی بوده است (عکس مربوط به سه سال قبل از نصب بقعه، یعنی 1316 است):

این قطعه‌ی خوشنویسی را در موزه‌ی هنر مشکین فام دیدم. چیزی که نظرم را جلب کرد این بود که در همان خط اول در «قال الصادق»، قاف را جا انداخته است. (فکر می‌کنم در خط سوم هم یک دندانه‌ی سین در «یسمی» جا افتاده باشد)

بعدا که دقیقتر نگاه کردم خود متن به نظرم جالبتر آمد…

می‌دانید که شیراز زادگاه علی محمد باب است…. خطاط، حدیثی را از امام صادق نقل می‌کند که «در روزهای گمراهی، مردی به نام گمراهی ظهور می‌کند». بعد حساب می‌کند که ضلاله به حساب ابجد می‌شود 1261 هجری قمری و حساب نام «علی محمد باب ابن رضا» هم همین 1261 می‌شود و نتیجه می‌گیرد که پس به این ترتیب هم پیش‌بینی امام صادق صحیح بوده و هم علی محمد باب مصداق ضلالت است.

عین متنی که زیر حدیث نوشته شده این است:

«حضرت صادق علیه السلام فرمود زود باشد که ظاهر شود در سنه 1261 که عدد ضلاله است مردیکه نام برده می‌شود بضلاله. ضلاله بمعنی گروهی است و کنایه از علی محمد باب ابن رضا است که عدد این جمله 1261 است با عدد ضلاله مطابق است و صدق قوم [قول؟] آنجناب واضح شد»

توی موزه‌ هنر مشکین فام، یک اتاق کوچک اختصاص دارد به نقاشی‌های «بیژن بهادری کشکولی».

«کشکولی بزرگ» و «کشکولی کوچک» اسم دو طایفه از طوایف ایل قشقایی است و بیژن بهادری هم یکی از اعضاء همین ایل است که از کودکی به نقاشی علاقه داشته و کارش را با نقاشی بر روی سنگ و کوه مسیر ایل شروع کرده است. موضوع همه‌ی نقاشی‌هایش هم زندگی ایلیاتی است.

(عکس از سایت مدرسه فمینیستی)

توی موزه هنر مشکین فام، عکسی هم از نقاش هست به همراه متنی از حسن مشکین فام که نقاش را معرفی می‌کند.

توی اینترنت، بجز سایت‌ها و وبلاگ‌هایی که همان نوشته‌ی حسن مشکین‌فام را (با یا بی ذکر منبع) تکرار کرده‌اند، فقط یک مقاله/مصاحبه در یک سایت فمینیستی درباره‌ی بیژن بهادری کشکولی پیدا کردم (اینجا) و دو فیلم در یوتیوب که نقاشی‌های او را با پس‌زمینه‌ی موسیقی سنتی نشان می‌دهد (اینجا و اینجا). توی سایت جوانان قشقایی هم کتابی با نگارگری او معرفی شده است (اینجا – کتاب آخر).

این کاشی‌کاری سردر ارگ کریمخانی در شیراز، احتمالا باید مربوط به دوره‌ی قاجاریه باشد و حدس می‌زنم که پرده‌ی نبرد رستم با دیو سفید باشد یعنی خوان هفتم از هفت‌خوان (روایت ماجرا در شاهنامه را ببینید).

برایم جالب بود که خانه‌های بالای پرده (قاعدتا خانه‌های دیوان)، همه سقف شیروانی دارند!

خانه‌ی سمت چپی (پشت سر رستم) انگار که صلیبی هم بالای شیروانی‌اش داشته باشد و مثلا کلیسایی چیزی باشد.

وقتی که یک اثر باستانی را ترمیم می‌کنند، باید جاهای ترمیم شده کاملا از اصل اثر متمایز باشد. مثلا در مورد کاشی‌کاری مثل این، اگر بخواهند جای یک کاشی شکسته، کاشی نو بگذارند، باید رنگ زمینه‌ی کاشی نو، روشن‌تر یا تیره‌تر از کاشی‌های همجوارش باشد.

به اسب رستم اگر دقت کنید (بیشتر شبیه زرافه‌ی رستم است البته!) می‌بینید که در یکی از کاشی‌ها پوست رخش خال‌های زرد رنگ دارد. این کاشی قاعدتا باید ترمیمی باشد ولی تا بحال ندیده بودم که کاشی ترمیمی اینقدر با بقیه تفاوت داشته باشد.

دفعه اول که ساختمان دانشگاه علوم پزشکی شیراز را دیدم، آن سازه فلزی وسط نما خیلی نظرم را جلب کرد و با توجه به هماهنگی‌اش با بادگیرهای دو طرف، فکر کردم جزء معماری اولیه ساختمان بوده‌اند.

 

بعدا خبردار شدم که این سازه (و قرینه‌اش آن طرف ساختمان) اول کار وجود نداشته‌اند و بعد از ساخته شدن بنا، مهندسان می‌بینند که ساختمان دارد نشست می‌کند و برای جلوگیری از نشست این سازه‌ی غول‌پیکر فلزی (و همزادش) را به ساختمان اضافه می‌کنند.

شیرازی‌ها به این جانور پشمالویی که در عکس می‌بینید می‌گویند «گربه نوروزی»

به آن کرم‌هایی که بعدا پروانه می‌شوند چه می‌گویند؟ این هم از همان‌هاست. (اندازه‌ی این یکی تقریبا دو سانتیمتر بود)